دکتر محمد ساعتچی عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و عضو دبیرخانه رصدخانه اجتماعی کووید 19، با ارائه مقاله خود به اولین کنگره ملی " رصد اجتماعی پاندمی کووید 19 "، نتایج فاز دوم مطالعات رصدخانه اجتماعی کووید 19، از میزان پذیرش واکسن کرونا از سوی مردم، در مردادماه امسال و پس از پیک سنگین اپیدمی را اعلام کرد.

    به گزارش خبرنگار وبدای دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، دکتر ساعتچی در پنل « نابرابری ها در پاندمی کووید 19 » طی سخنرانی خود تحت عنوان " چالش ها و موانع  پذیرش واکسیناسیون "، گفت که یکی از افتخارات رصدخانه اجتماعی کووید 19 از همان ابتدا که کسی دغدغه واکسن را نداشت، انجام مطالعه ای بود که نشان دهد، اگر واکسن هم در کشور باشد، چه درصدی از مردم ما نسبت به واکسیناسیون، مقاومت می کنند و نمی خواهند که واکسیناسیون در جامعه اتفاق بیافتد؟

    وی افزود: بنابراین از همان ابتدا، کارگروهی در رصدخانه ، با عنوان " کارگروه واکسن " تاسیس شد و بحث " بررسی پذیرش، علل عدم پذیرش و عواملی که در عدم پذیرش مردم نسبت به واکسیناسیون کووید 19 نقش دارد " به عنوان مهمترین هدف براساس نقشه راه رصدخانه تنظیم شد، لذا، در طراحی اولیه قرار شد، فاز اول، در بخش سبک بیماری که اواخر اسفندماه 1399 بود، و بیماری هنوز به اوج نرسیده بود، انجام شود و فاز دوم مطالعه نیز در پیک سنگین اپیدمی و در مردادماه 1400 و در اوج ابتلا و مرگ و میر، انجام شود تا مقایسه ای بین نتایج دو فاز که مربوط به دو مقطع زمانی با شرایط متفاوت بلحاظ وضعیت شیوع کرونا در کشور است، داشته باشیم و براساس این فرضیه که ( آیا پیک سنگین اپیدمی تاثیر مثبت بر میزان پذیرش واکسن می گذارد یا خیر ؟ )، میزان تمایل و پذیرش مردم نسبت به واکسن را بررسی کنیم.

    دکتر ساعتچی تصریح کرد که چون نتایج تحقیق اول، در قالب مقاله ای در مجله معتبر واکسین منتشر شده است، لذا نتایج فاز دوم تحقیق که مربوط به " پیک سنگین بیماری و تاثیر آن بر میزان پذیرش واکسن " بود، در این کنگره ارائه می شود.

   وی گفت که از ابتدای شیوع کووید در کشور، سیاست ها و برنامه های مختلفی همچون تعطیلی مدارس و دانشگاه ها، ماندن در قرنطینه خانگی، اعمال محدودیت های ترافیکی بین شهری، یا بستن مرزهای زمینی، و ... ، اعمال شد که رصدخانه اجتماعی کووید 19 تحقیقی را نیز در همین ارتباط و برای بررسی " میزان موفقیت حاصل شده از این اقدامات و برنامه ها "، طراحی و اجرا کرد.

    این استاد و محقق علوم اجتماعی افزود: اما، برغم همه توصیه ها، برنامه ها و الزامات قانونی و موانعی که وجود داشت، امیدها به واکسن بود، واکسنی که قبلا در پیشگیری از بیماری ها، موثر بود و براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، توانسته بود، سالانه از 4 تا 5 میلیون مرگ ناشی از بیماری های عفونی قابل پیشگیری، جلوگیری کند، آیا در این پاندمی هم می توان با انجام واکسیناسیون، از مرگ های کرونایی جلوگیری کرد ؟

    دکتر ساعتچی ادامه داد: اما این درحالی است که برای پاسخ به این سئوال ، و  اجرای موفق واکسیناسیون برای پیشگیری از کرونا و یا بهتر بگوئیم " قطع زنجیره انتقال "، چهار فاکتور وجود دارد که این چهار فاکتور با هم در ارتباط هستند.

    وی گفت: 1- باید سیستم بهداشتی قوی و منسجم برای اجرای موفق فرایند واکسیناسیون وجود داشته باشد که نظام سلامت ما از این ظرفیت برخوردار است، 2- باید واکسن اثربخش در کشور وجود داشته باشد، 3-  اعتماد عمومی نسبت به برنامه های دولت، بویژه واکسیناسیون وجود داشته باشد، و 4-  پذیرش و تمایل به واکسن در میان مردم وجود داشته باشد، که همه این چهار فاکتور با هم، موفقیت و یا عدم موفقیت در اجرای فرایند واکسیناسیون را رقم می زنند.

    وی با اشاره به مطالعه رصدخانه اجتماعی کووید 19 بر روی میزان پذیرش مردم نسبت به واکسیناسیون و اعتماد عمومی که خیلی برجسته شد، افزود: با وجود نقش مهم این واکسیناسیون در پیشگیری از مرگ بیماران کرونایی، یک نگرانی هم در جامعه وجود داشت که آن، " تردید در استفاده از واکسن " بود.

    دکتر ساعتچی به آخرین سابقه " تردید، تاخیر و یا امتناع از واکسن در جهان " برغم دسترسی به واکسن که مربوط به سال 2015 میلادی می شود، اشاره کرد و اظهار داشت: این تردید و امتناع، می تواند در زمان و مکان های متفاوت و یا براساس شرایط فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی گوناگون، متفاوت باشد. و یکی از تحقیقات جهانی در سال 2019 میلادی مربوط به واکسن بود که در آن سال، پیش از اینکه پاندمی کووید مطرح باشد، امتناع از واکسن به عنوان یک مشکل در سلامت عمومی مطرح شد و بعد، این پاندمی اتفاق می افتد و این تردید در استفاده از واکسن کرونا برجسته می شود.

    وی افزود: بر روی این موضوع (تردید در استفاده از واکسن کرونا)، صدها مقاله منتشر شد. در کشورهای مختلف و در گروه های متفاوت، این تحقیقات انجام شده و نتایج آنالیز همه اطلاعات بر این موضوع استوار است که معمولا میزان پذیرش واکسن در کشورهای مختلف، کمتر از 80 درصد است.

    وی گفت: در کشور ما و در زمان اجرای طرح تحقیقاتی رصدخانه برای بررسی میزان پذیرش واکسن از سوی مردم، کشور تحت تاثیر تحریم های بین المللی بود و  واکسن موجود در کشور به این تحریم ها، بستگی داشت  و از طرفی، نیروهای ضد واکسن تریبون دار شدیدا فعالیت می کردند و خبرها می رسید که پای این عقیده خودشان، میلیاردی هزینه می کنند، ضمن آنکه، فازهای مطالعاتی واکسن های داخلی طول کشید و موج های اپیدمی پشت سر هم در کشور اتفاق افتاد.

   وی با اشاره به اینکه مجموعه شرایط به ما نشان داد که وضعیت پذیرش واکسن در جامعه باید مورد بررسی و مطالعه قرار بگیرد، از اجرای فاز اول مطالعه از 15 اسفند 1399 با مشارکت یک هزار و 200 نفر گفت.

    این عضو دبیرخانه رصدخانه اجتماعی کووید 19 افزود: ما در مطالعه اول، سئوال " اگر واکسن در اختیار داشته باشید، آیا استفاده می کنید یا خیر؟ " و چند فاکتور دیگر را لحاظ کردیم که براساس نتایج بدست آمده از دو گزینه " بله و خیر "، 64 درصد مردم تهران گفتند که " بله، واکسن می زنیم " و حدود 16 یا 17 درصد گفتند که " نه ، واکسن نمی زنیم ".

    دکتر ساعتچی با اشاره به اینکه هر دو مطالعه در فاز اول و دوم، همزمان ترکیبی از مطالعات کیفی و کمی در آن مقطع زمانی را شامل شد، گفت: در فاز دوم ، علاوه بر شهرنشینان، روستائیان را هم وارد مطالعه کردیم. بطوری که یک هزار و 800 نفر در 22 منطقه تهران که 437 نفر آنان در مناطق روستایی تهران ساکن بودند، وارد مطالعه فاز دوم شدند، و همزمان، در مطالعه کیفی فاز دوم ،  12 نفر با بیماری های زمینه ای،  12 نفر از جمعیت عمومی، 8 نفر از کادر درمان و 10 نفر از سالمندان را وارد مطالعه کردیم و مبنای این مطالعه کیفی، نتایج مطالعه در فاز اول بود.

     به گفته وی، پرسشنامه ای با 42 سئوال در پنج زیرگروه، شامل « داده های پایه مربوط به سابقه ابتلا یا فوت کووید 19 در خود و یا اعضای خانواده، اطلاعات مربوط به واکسن و تمایل به واکسن، منابع دریافت واکسن، رضایتمندی از فرایند اجرای واکسیناسیون در کشور، درک خطر و پرسش درباره اینکه اگر واکسن بزنید و یا اگر واکسن نزنید چه اتفاقی برایتان رخ می دهد؟ » ، طراحی ، و از دهم تا 30 مردادماه 1400 اجرا شد.

    وی، میانگین سنی 41 سال با دامنه  18 تا 90 سال را برای افراد مورد مطالعه ذکر کرد، ضمن آنکه دیگر مشخصات آنان بلحاظ جنسیت، تاهل، سطح سواد، وضعیت اشتغال، پوشش بیمه ای، وضعیت سلامتی و ... را بیان داشت.

    وی در بیان برخی از مهمترین یافته های توصیفی این مطالعه، به سئوال " سابقه ابتلا به کووید و بستری در بیمارستان " که از افراد مورد مطالعه پرسیده شد، اشاره کرد و گفت: براساس نتایج این بخش از مطالعه که در بازه زمانی 10 تا 30 مردادماه 1400 اجرا شد، 41 درصد افراد شهرنشین و 32 درصد روستائیان با تجویز پزشک و بطور قطعی، مبتلا به کووید شده بودند و در همین جمعیت،  6/2 درصد شهرنشینان، و 1/1 درصد روستائیان سابقه بستری داشتند.

   وی افزود: در زمان اجرای این مطالعه (مردادماه امسال)، 64 درصد شهرنشینان، و 79 درصد روستائیان واکسن نزده بودند، و در همین بخش از پرسشنامه، از جمعیت باقیمانده، که حداقل یک دز واکسن دریافت کرده بودند، مهمترین علت مشارکتشان در برنامه واکسیناسیون را پرسیدیم، که 75 درصد افراد پاسخ دادند که " برای محافظت از خودم و اعضای خانواده ام "،  12 درصد گفته بودند که " برغم میل باطنی و به اصرار اعضای خانواده ام، از واکسن استفاده کردم "،  هفت درصد نیز مهمترین دلیل برای استفاده از واکسن را " فقط اجبار محل کار، بدون تمایل شخصی " ذکر کرده و  شش درصد پاسخ دادند که " با مشورت اطرافیان، به استفاده از واکسن ترغیب شدم ".

   این محقق حوزه سلامت اجتماعی همچنین گفت: در این مقطع زمانی که اوج شیوع بیماری در کشور بود، با پرسش دیگری در این پرسشنامه که آیا تصمیم به استفاده از واکسن دارید ؟ و گذاشتن سه گزینه " بله ، خیر ، تردید دارم " ، به این نتایج رسیدیم که 60/5 درصد افراد پاسخ دادند که " بله ، واکسن را تزریق می کنم "،  14/7 درصد افراد، " تردید دارم " را علامت زده بودند و  16/8 درصد عدم تمایل به تزریق واکسن و پاسخ " خیر " دادند که این رقم می تواند تا 19 درصد هم افزایش نشان بدهد.

    وی همچنین براساس نتایج بدست آمده گفت:  9/6 درصد روستائیان به تزریق واکسن تردید داشتند، در صورتی که این تردید در شهرنشینان   16/6 درصد بود، عدم تمایل به تزریق واکسن در میان روستائیان، 23 درصد بوده که می توانیم انتظار افزایش تا 29 درصد را هم داشته باشیم، ضمن آنکه، عدم تمایل به تزریق واکسن در میان شهرنشینان به میزان 14/5 درصد بود.

   " علت عدم تمایل به تزریق واکسن " سئوال دیگری بود که با چندین پاسخ و دلایل مختلف در پرسشنامه  گذاشته شده بود که دکتر ساعتچی، عمده ترین دلایل را در سه گزینه خلاصه کرده و بیان داشت: " 1- عدم اعتماد به شرکت های تولیدکننده واکسن، 2- عدم اعتماد به مسئولان سلامت کشور و 3- عدم اعتماد به اثربخشی واکسن " مطرح شد. ضمن آنکه " تقدیرگرایی که مرگ و زندگی دست خداست " و یا " ترس از عوارض واکسن "  که شامل موارد مختلفی از عوارض می شد، از دیگر دلایل عمده برای جمعیت مورد مطالعه در عدم تمایل به تزریق واکسن بود.

    بگفته وی،  حدود 76 درصد موارد مربوط به افرادی بود که عدم اعتماد و یا حداقل یکی دیگر از دلایل را برای عدم تمایل به واکسن، انتخاب کرده بودند و  گزینه " سایر " ، شامل دلایلی مانند توهم توطئه در شیوع کرونا و قصد و اهداف بی دلیلی که برای برنامه واکسیناسیون مطرح کردند، می شد.

    وی افزود: افراد مشارکت کننده در این مطالعه که تصمیم به تزریق واکسن داشتند را مورد پرسش قرار دادیم که " چه نوع واکسنی را برای خود انتخاب می کنید ؟ " که 42 درصد شهرنشینان بصورت عام  پاسخ دادند که واکسن خارجی را انتخاب می کنیم و 18/2 درصد اولویت را به واکسن خارجی و در صورت نبود آن، واکسن ایرانی را در برنامه خود داشتند و  13/4 درصد افراد شهرنشین نیز فقط واکسن ایرانی را انتخاب کردند و  4/2 درصد شهرنشینان نیز اولویت را به واکسن ایرانی داده و اگر نبود، واکسن خارجی تزریق می کردند، و  22/2 درصد نیز انتخاب خاصی برای نوع واکسن نداشته و پاسخ داده بودند که " فرقی برایمان ندارد و هر واکسنی باشد، استفاده می کنیم ".

    این عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تفاوت این موضوع در میان شهرنشینان و روستائیان را اینگونه بیان کرد که تمایل به واکسن خارجی در شهر 45 درصد و در روستاها 30 درصد بود و واکسن ایرانی در مناطق روستایی از استقبال بیشتری برخوردار بوده است.

   وی همچنین از نتایج بدست آمده در بخش های " منابع اطلاعاتی مربوط به کووید برای شهرنشینان و روستائیان "، " کیفیت اطلاع رسانی " ، " میزان هماهنگی مسئولان در ارائه اطلاعات " گفت، ضمن آنکه در تحلیل انجام شده با مدل سازی، " محل سکونت، شغل، سطح تحصیلات، پوشش بیمه ای، ابتلا به بیماری زمینه ای و وضعیت سلامتی " را به عنوان فاکتورهای موثر بر عدم تمایل به دریافت واکسن، ذکر کرد.

   نتایج تحقیق کیفی در همین فاز دوم مطالعاتی، مورد اشاره دکتر ساعتچی قرار گرفت که " تزریق اجباری "، " بی اعتمادی "، " تردید به اثربخشی واکسن که مرگ افراد واکسینه شده را دلیل آن می دانستند "، از جمله پاسخ های مشارکت کنندگان بود.

    این محقق و استاد دانشگاه تصریح کرد که چه بسا اگر  آماری از مرگ افراد واکسینه شده و نشده، داشتیم،  می توانستیم برای مردم مقایسه کنیم که میزان مرگ در میان افراد واکسینه شده، بسیار کمتر از افراد واکسینه نشده است.

   وی در پایان سخنرانی خود، ضمن ارائه آخرین اطلاعات پیرامون واکسن کرونا که از کشورهای مختلف در جهان منتشر شده، تاکید کرد که یکی از دلایل " اعتماد و بی اعتمادی به واکسیناسیون " در ایران، بحث چگونگی اطلاع رسانی از طریق صدا و سیما است، که امیدواریم در جهت اعتمادسازی جامعه پیرامون واکسن و برنامه واکسیناسیون عمل کند.

انتهای پیام/

تهیه و تنظیم خبر: نعیمی پور